کانال رسمی محسن کدیور

تاریخ تحلیلی فتاوای حجاب از اواخر قرن سیزدهم واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۶ این تحقیق یک‌صد و بیست سال فتاوای شصت و هشت مرجع تقلید را در برمی‌گیرد، از جمله مراجع اعلای تشیع: آقایان سید محمدکاظم یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید حسین بروجردی، سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، و سید علی سیستانی. چهار فقیه نخست «کتاب فقه فتوایی سرمشق» تدوین کرده‌اند: العروة الوثقی، وسیلة النجاة، توضیح المسائل فارسی، و منهاج الصالحین. اگر مقطع سالهای ۱۳۴۵-۱۲۸۳ را با مقطع بعد یعنی سالهای ۱۴۰۲-۱۳۴۵ مقایسه کنیم، مشخص می‌شود که فتوای «حرمت نگاه به صورت و دستهای زن نامحرم بدون قصد لذت» به یک سوم کاهش یافته، «حرمت نگاه به احتیاط واجب» نیز به حدود یک سوم کاهش یافته، در عوض فتوای «جواز نگاه» شش تا هفت برابر شده است! به شکل شفاف، ما با یک «تبدیل جدی گفتمان» مواجه هستیم. با توجه به کندی تغییرات فقهی حقوقی، «تبدیل گفتمان حرمت به جواز» در یک قرن با این شتاب پدیدۀ بسیار قابل توجهی است. حداقل سه عامل می‌تواند در این تغییر گفتمان فقهی مؤثر بوده باشد: عامل اول. تبدل فتوای آقای حکیم، مرجع اول جهان تشیع در سال ۱۳۴۵ در طبع نهم کتاب منهاج الصالحین در نجف در جواز نگاه به صورت و دست‌های زن نامحرم بدون قصد لذت، جرقۀ اصلی تبدیل گفتمان حجاب در حوزه‌های شیعه و در بین فقها و مراجع بعدی بوده‌است. عامل دوم. کتاب مسئلۀ حجاب مرتضی مطهری در اسفند ۱۳۴۷ و خصوصاً ویرایش دوم آن در مهر ۱۳۴۸ در میان خانواده‌های متدین شهرنشین قبل از انقلاب، عامل اصلی تغییر گفتمان و تغییر عمل بوده است. سه پیام این کتاب: ۱) پوشاندن صورت و دست زن نه واجب است نه احتیاط واجب. ۲) نگاه بدون قصد لذت مرد نامحرم به صورت و دست‌های زن جایز است. ۳) پیام اصلی: زن مسلمان مجاز به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی است. عامل سوم. تأسیس جمهوری اسلامی و ورود گستردۀ دختران و زنان به عرصۀ اجتماعی و آموزشی عامل اصلی تغییر گفتمان فقه شیعه چه در آقای خمینی، چه در اکثریت فقهای شیعه بوده است. بانوان با فشار اجتماعی به خانواده‌ها و بطن اجتماع باعث چنین تغییر شگرفی در ذهنیت فقها شدند. آقای خمینی اگرچه با مسئلۀ پوشش و حضور اجتماعی زنان مشکلی نداشت، اما رأی فقهی او در مورد نگاه به صورت و دست‌های زن تا دهۀ شصت «احتیاط واجب در عدم جواز» بود. این رأی فقهی حداقل از حوالی سال ۱۳۵۹ عوض شده بود، اما ایشان هیچ عجله‌ای برای انتشار عمومی آن نداشت. رسالۀ توضیح المسائل ایشان با رأی فقهی جدید چهار ماه قبل از وفات ایشان در بهمن ۱۳۶۷ در مشهد منتشر شد، و تحریرالوسیله هم هرگز اصلاح نشد! https://kadivar.com/21039/ @Mohsen_Kadivar_Official

تاریخ تحلیلی فتاوای حجاب از اواخر قرن سیزدهم واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۶ سه عامل اصلی تغییر گفتمان فقهی حجاب: ۱. تبدل فتوای آقای حکیم، مرجع اول جهان تشیع در سال ۱۳۴۵ در کتاب منهاج الصالحین. ۲. کتاب مسئلۀ حجاب مرتضی مطهری (۱۳۴۷). ۳. ورود گستردۀ دختران و زنان به عرصۀ اجتماعی و آموزشی در جریان انقلاب و نظام بعد از آن. رأی فقهی آقای خمینی در مورد نگاه به صورت و دست‌های زن که از حوالی سال ۱۳۵۹ عوض شده بود، چهار ماه قبل از وفات در بهمن ۱۳۶۷ در توضیح المسائل منتشر شد. فتوای جدید هرگز به تحریرالوسیله راه نیافت. @Mohsen_Kadivar_Official

آزادی آکادمیک! در حالی‌که شماره تلفات بمباران غزه از ده هزار نفر (دو سوم آن زن و بچه) گذشته است، بالاخره نشریه خبری دانشگاه دوک حاضر به انتشار «بیانیه اساتید عدالت‌خواه دانشگاه دوک درباره فلسطین» نشد. بیانیه به ‌شکل مستقل با امضا در تاریخ ۱۵ آبان ۱۴۰۲ (۶ نوامبر ۲۰۲۳) در نشریه الکترونیکی Medium  منتشر شد. تا کنون ۱۵۳ نفر از دانشگاه دوک آنرا امضا کرده‌اند، ۱۰۳ نفر حاضر به ابراز نامشان شدند، از جمله ۳۲ نفر از اعضای هیئت علمی. در پیشگفتار کوتاه ویرایش اول نوشتم: بیانیه امضاشده کف روایت از واقعه است، سقف آن به علت آزادی آکادمیک! فعلا تا اطلاع ثانوی قابل انتشار نیست. فاجعه اخیر نشان داد قضیه «حقوق بشر» در غرب چقدر جدی است! برای تحلیل آنچه اتفاق افتاده مسائل فرعی را با ریشه و اصل و اساس اشتباه نکنیم. ریشه جنگ، خشونت و ترور اشغال، استعمار و آپارتاید است، و در درجه دوم نادیده گرفتن مکرر و نهادینه قطع‌نامه‌های سازمان ملل متحد از سال ۱۹۶۷. آن‌که برای آزادی سرزمینش مبارزه می‌کند و البته اخلاق را هم فراموش نکرده، هرگز تروریست نیست. دهه‌هاست رسانه‌های غرب در قضیه فلسطین قلب واقعیت می‌کنند. آینده فلسطین را مردم مظلوم فلسطین رقم خواهند زد. برای دیدن بیانیه با امضاهای در حال ادامه اینجا را ببینید. https://medium.com/@dukefacultyforpalestine/statement-on-palestine-95249a99587b متن کامل بیانیه به زبان اصلی با امضا اینجا نیز منتشر شده است: https://english.kadivar.com/2023/10/31/statement-on-palestine/ https://kadivar.com/20982/

#متن_کامل بیانیه دربارۀ فلسطین استادان عدالت‌خواه دانشگاه دوک @Mohsen_Kadivar_Official

بیانیه دربارۀ فلسطین استادان عدالت‌خواه دانشگاه دوک ما به عنوان گروهی از اساتید دانشگاه دوک که متعهد به عدالت و حقوق فردی هستیم، ضمن ابراز انزجار از کشتار غیرنظامیان، بمباران شدید غزه توسط اسراییل را محکوم می‌کنیم، این انتقامی نامتناسب و غیرقانونی است و تا کنون بیش از ۹۰۰۰ فلسطینی، از جمله بیش از ۳۷۰۰ کودک، را کشته و هر لحظه نیز به شمار کشته‌ها می‌افزاید. ما وضعیت را همان‌گونه که هست می‌بینیم: جنایت علیه بشریت و پاکسازی قومی. استادان عدالت‌خواه دانشگاه دوک با تمام کسانی که برای آزادی‌های ضد استعماری، از جمله مبارزات آزادی‌خواهانه در فلسطین، تلاش می‌کنند اعلام همبستگی می‌کنند. جنایت‌هایی که روز هفتم اکتبر و بعد از آن شاهدش بوده‌ایم و همچنان ادامه دارد، هیچ‌کدام در خلاء اتفاق نیفتاده است. این وضعیت از جمله بمباران بی‌امان غیرنظامیان، با اشغال نظامی و آپارتاید سرزمین فلسطین توسط دولت اسرائیل آغاز شده که بخشی از آن را دولت امریکا از پول مالیات‌دهندگان خود امکان‌پذیر کرده است. ما حملات بی‌رحمانه و غیرانسانی علیه افراد غیرنظامی را محکوم می‌کنیم و خواستار آتش‌بس فوری هستیم. وضعیت موجود در منطقه – که فلسطینیان در آن بدون حقوق برابر یا بدون اینکه حق اداره امور خودشان داشته باشند – علت جنگی است که اکنون در جریان است. منابع خبری در غرب در توصیف موقعیت و فراهم کردن فرصت برای شنیده شدن همۀ صداها اغلب ناموفق عمل کرده‌اند. همین باعث شده مردم مسئلۀ اسرائیل-فلسطین را مسئله‌ای مذهبی بدانند که همیشه وجود داشته، و به اشتباه صهیونیسم را با یهودیت برابر بگیرند و تمام مبارزات فلسطینیان را معادل بنیادگرایی اسلامی و یهودی‌ستیزی بدانند که به نوبۀ خود باعث دامن زدن به احساسات ضد اسلامی می‌شود. این وظیفۀ ما است که بی‌عدالتی‌هایی که به نام ما انجام می‌شود را رد و محکوم کنیم. با مطالبه افراد و سازمان‌ها برای آتش‌بس فوری و دسترسی کامل به کمک‌های بشردوستانۀ سازمان ملل هم‌صدا هستیم و خواستار محافظت بین‌المللی از ۲/۱میلیون غیرنظامی فلسطینی که هم‌اکنون در غزه گرفتار هستند، و همین‌طور تمام کسانی که در معرض خشونت پیوستۀ استعمار شهرک‌نشینی در کرانۀ باختری قرار دارند هستیم. از هیئت رئیسه دانشگاه درخواست می‌کنیم به تعهدات خود در آزادی آکادمیک پای‌بند باشند تا ما نیز بتوانیم به وظیفۀ علمی خود عمل کنیم و برای همۀ دانشجویان آگاهی لازم را فراهم کنیم. زندگی فردفرد انسانها مهم و با ارزش است و هر گروهی این حق را دارد که برای ازدست‌رفتگانش عزاداری کند. مجله خبری دانشگاه دوک حاضر به انتشار این بیانیه نشده است! https://kadivar.com/20982/ @Mohsen_Kadivar_Official

بیانیه دربارۀ فلسطین استادان عدالت‌خواه دانشگاه دوک ما ضمن ابراز انزجار از کشتار غیرنظامیان، بمباران شدید غزه توسط اسراییل را محکوم می‌کنیم، این انتقامی نامتناسب و غیرقانونی، جنایت علیه بشریت و پاکسازی قومی است. ما خواستار آتش‌بس فوری هستیم. این جنایت‌ها در خلاء اتفاق نیفتاده و با اشغال نظامی و آپارتاید سرزمین فلسطین توسط دولت اسرائیل آغاز شده که بخشی از آن را دولت امریکا از پول مالیات‌دهندگان خود امکان‌پذیر کرده است. استادان عدالت‌خواه دانشگاه دوک با تمام کسانی که برای آزادی‌های ضد استعماری، از جمله مبارزات آزادی‌خواهانه در فلسطین، تلاش می‌کنند اعلام همبستگی می‌کنند. @Mohsen_Kadivar_Official

#متن_کامل شبیری زنجانی و «مسئلۀ حجاب» واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۵ @Mohsen_Kadivar_Official

شبیری زنجانی و «مسئلۀ حجاب» واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۵ آقا موسی شبیری زنجانی در کتاب جرعه‌ای از دریای خود نقل کرده که در سال ۱۳۵۰ به اغوای شخصی باور‌ کرده که «مرحوم مطهری در مسألۀ ولایت خیلی محکم نیست». البته بعداً متوجه اشتباه خود شده است. به نظر محمدحسین حسینی تهرانی، کتاب مسئلۀ حجاب مطهری خلل دارد، زیرا حجاب استانداردشده را مشخص نکرده و اختیار را به خود زنان داده است! آقای شبیری در سال تحصیلی ۱۳۷۸-۱۳۷۷ طی ده جلسه در درس خارج فقه خود آراء استاد مطهری را مورد بررسی قرار داده و در مجموع بیست و دو اشکال به مطهری مطرح کرده است که هفت اشکال آن وارد است: ۱. ادعای عدم جواز توصیف زیبایی‌های زنان دیگر از سوی زن برای شوهر خود. ۲. این پندار ‌که ام فروة در روایت مذکور در پاورقی کتاب دختر امام صادق بوده نه مادر ایشان. ۳. ادعای اتفاقی بودن جواز کشف وجه در ستر ناظری. ۴. ادعای عدم فتوای مخالف در عدم وجوب ستر وجه و کفین. ۵. خطا در ترجمۀ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ (احزاب: ۵۹). ۶. آیۀ جلباب در سورۀ أحزاب قبل از آیۀ غضّ در سورۀ نور نازل شده است، نه بعد از آن. ۷. در تفسیر آیۀ جلباب ادلۀ تاریخی بر تمایز زن آزاد از کنیز دلالت دارد، که عملاً به تمایز زن عفیف از زن بی‌بند و بار منجر می‌شده است. هیچ‌کدام از این اشکالات خللی در مقصود کتاب (جواز کشف وجه و کفین، جواز نظر به آن دو موضع بدون تلذذ و ریبه، و جواز حضور زن در اجتماع با رعایت پوشش شرعی) وارد نمی‌کند. از آقای شبیری بابت نقد دقیق و یافتن این اشکالات وارد باید تشکر کرد. از دو اشکال مندرج در کتاب جرعه‌ای از دریا بر کتاب مسئلۀ حجاب، اشکال نخست وارد نیست. اشکال دوم اگرچه وارد است، اما "اشتباه عجیبی” نیست و کمترین تأثیری در استنباط فقهی جواز حضور زن در اجتماعات ندارد. برخی اشکالات آقای شبیری به استاد مطهری با فتاوای خود ایشان هم ناسازگار است! سه نقد آقای شبیری به استاد مطهری (زیاد نبودن اطلاعات عمومی فقهی-رجالی، معمولی بودن از حیث تتبع، و اتکا به حافظه) نقدهای واردی هستند. اما نقد ایشان به کتاب مسئلۀ حجاب (خیلی از مطالب با اتکا به حافظه نوشته شده و نقص‌های فقهی آن زیاد است) قابل مناقشه است: هفت اشکال فقهی که هیچکدام اساسی نیست و خللی به مقصود کتاب وارد نمی‌کند، نقص‌های زیادی نیست. مسئلۀ حجاب مطهری کتابی برای مخاطب عمومی بوده است. از آن نمی‌توان دقت‌های میکروسکپی فقهی حوزه‌های علمیه را انتظار داشت. آقای شبیری علی الاغلب با غفلت از این نکته، کتاب مطهری را همانند یک کتاب فقهی که برای مخاطب حوزوی نوشته شده نقد کرده است. https://kadivar.com/20965/ @Mohsen_Kadivar_Official

شبیری زنجانی و «مسئلۀ حجاب» واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۵ آقا موسی شبیری زنجانی در کتاب جرعه‌ای از دریای خود نقل کرده که در سال ۱۳۵۰ به اغوای شخصی باور‌ کرده که «مرحوم مطهری در مسألۀ ولایت خیلی محکم نیست». البته بعداً متوجه اشتباه خود شده است. آقای شبیری در درس خارج فقه خود آراء استاد مطهری را مورد بررسی قرار داده و هفت اشکال وارد به وی مطرح کرده که هیچ‌کدام خللی در مقصود اصلی کتاب وارد نمی‌کند. مسئلۀ حجاب مطهری کتابی برای مخاطب عمومی بوده است. از آن نمی‌توان دقت‌های میکروسکپی فقهی حوزه‌های علمیه را انتظار داشت. @Mohsen_Kadivar_Official

#متن_کامل ولایتی‌ها و مسئلۀ حجاب واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۴ @Mohsen_Kadivar_Official

ولایتی‌ها و مسئلۀ حجاب واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۴ ولایتی‌ها جریانی از روحانیون سنتی بودند که با شعار “ولایت در خطر است” چماقی به‌نام “ولایت” ساخته بودند تا بر سر هر نواندیش مذهبی بکوبند. شیخ حسین لنکرانی در هجمه علیه مسئلۀ حجاب مطهری، آتش بیار اصلی معرکه بوده است. شاخص‌ترین چهرۀ برنامه‌ریز و محوری روحانیون ولایتی سید مرتضی جزایری بوده است. او که از همفکران مطهری و بهشتی بوده و بر آقای میلانی نفوذ فراوان داشته، بعد از بُریدن در نخستین روزهای بازداشت در زمستان ۱۳۴۲، در دو جبهۀ نواندیشی دینی و مبارزۀ سیاسی یک‌صد و هشتاد درجه تغییر جهت می‌دهد و به بهانۀ دفاع از ولایت، به ستیز با همفکران سابقش می‌پردازد. همو چهرۀ پشت استفتاهای سازمان‌یافته علیه جریان نواندیشانۀ حسینیۀ ارشاد بوده که اکثر مراجع و علمای دینی در دام آن می‌افتند. آقای خمینی حاضر نشد کتاب‌های شریعتی را محکوم کند. یکی از استفتاکنندگان سید مرتضی عسکری بوده است. اسلام مهدیه - قرائت دلخواه روحانیون ولایتی - در برابر اسلام حسینیۀ ارشاد (مطهری و شریعتی) بوده است. سید مرتضی عسکری که در شهریور ۱۳۵۶ نامۀ بسیار تندی علیه شریعتی به شمس‌الدین نوشته بود، خودش در اردیبهشت ۱۳۸۲ در انکار اعتبار یکی از لعن‌های انتهای زیارت عاشورا مورد هجمۀ ولایتی‌های انقلابی قرار گرفت. در پاسخ به پرسشی دربارۀ حجاب در نخستین سخنرانی عمومی بعد از بازگشت از هامبورگ به ایران (۱۴ خرداد ۱۳۴۹) در حسینیۀ ارشاد، بهشتی به دو نکتۀ جدید تصریح کرد: یکی این‌که بدون پوشیدن چادر هم می توان موازین شرعی پوشش اسلامی را کاملا رعایت کرد. دیگر این‌که او شجاعانه اعلام کرد همسر و دخترش در آن‌جا با مانتو و روسری بوده‌اند. برخی آراء نواندیشانۀ‌ مذهبی بهشتی از نیمه دهه چهل: بدعت دانستن شهادت ثالثه در اذان، عدم سجده بر مُهر، قول به وجوب فوری تعیین جانشین سیاسی پیامبر، دفاع از تقریب شیعه و سنی با حفظ هویت شیعی. روحانیون ولایتی این مواضع نواندیشانه را به سنی‌گری تفسیر کردند، و آن‌را همراه با نظر بهشتی دربارۀ حجاب، حربه‌ای برای حذف وی از فضای مذهبی آن دوران نمودند. جمعی از روحانیون سنتی متنفذ تهران حوالی انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی در تابستان ۱۳۵۸، مهدی حائری یزدی را نزد آقای خمینی فرستادند که با نامزدی بهشتی و مفتح، آن‌ها در انتخابات شرکت نمی‌کنند، چرا که این‌دو می‌خواهند مذهب رسمی کشور را عوض کنند! ادامۀ جریان نواندیشانۀ دینی، چه در قضیۀ پوشش بانوان و چه در الهیات مذهبی، بدون توجه به تاریخ اندیشه در دهه‌های گذشته میسر نیست. ولایتی‌ها امروز بر سریر قدرت هستند. https://kadivar.com/20946/ @Mohsen_Kadivar_Official

ولایتی‌ها و مسئلۀ حجاب واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۴ ولایتی‌ها در دهه‌های چهل و پنجاه جریانی از روحانیون سنتی بودند که با شعار “ولایت در خطر است” چماقی به‌نام “ولایت” ساخته بودند تا بر سر هر نواندیش مذهبی بکوبند. چهره‌های شاخص آنها: حسین لنکرانی، جزایری‌ها، و مرتضی عسکری. مرتضی جزایری از همفکران مطهری و بهشتی، که بر آقای میلانی نفوذ فراوان داشته، بعد از بُریدن در زندان (۱۳۴۲) در دو جبهۀ نواندیشی دینی و مبارزۀ سیاسی ۱۸۰ درجه تغییر جهت می‌دهد و به‌بهانۀ دفاع از ولایت، به‌ستیز با همفکران سابقش می‌پردازد. ولایتی‌ها (اسلام مهدیه) امروز بر سریر قدرت هستند. @Mohsen_Kadivar_Official

#متن_کامل سیری در نقدهای منتشرشدۀ «مسئلۀ حجاب» واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۳ @Mohsen_Kadivar_Official

سیری در نقدهای منتشرشدۀ «مسئلۀ حجاب» واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۳ مطهری در کتاب مسئلۀ حجاب پا را از اجتهاد در فروع فقهی فراتر نگذاشته است. منتقدان کتاب - همگی از روحانیون سنتی – مدافع خانه‌نشینی زن و لزوم پوشیده بودن تمام بدن، حتی صورت و دست‌ها هستند و نپوشاندن این دو موضع و حضور زن با رعایت پوششی در حد پیشنهادشده در کتاب مطهری خارج از خانه را معادل با فحشاء و پیاده کردن نسخۀ غربی‌ها برای تخریب جهان اسلام دانسته‌اند. نظر مطهری درباره نقدهای شریعتمداری: «آن‌چه بر اين كتاب ايراد گرفته شده است، سه نوع است: [۱] يک نوع مناقشۀ مطلب است از نظر فقهى؛ من در اين مناقشات هيچ چيز جالب توجهى نيافتم. [۲] نوع ديگر از نوع مصلحت‌انديشى است كه كتمان اصلح از اظهار است. [۳] نوع سوم نسبت‌هايى است كه به نويسنده داده شده است؛ و رسيدن به اين حساب با خداى أحكم الحاكمين است.» شریعتمداری چگونه در گردآوری مطالب کتاب مسئلۀ حجاب دستیار مؤلف، و از همه مهم‌تر تدوین این کتاب پراشکال به قلم وی بوده است؟! ویرایش اول تفسیر آیۀ جلباب محمدتقی صدیقین اصفهانی تماماً نقد فقهی قابل جواب است. ویرایش دوم آن نقدهای وارد و نقدهای قابل پاسخ را شامل می‌شود. نقدهای سید محمد ضیاء‌آبادی در کتاب قساوتش که ثلث آخر آن دربارۀ حجاب است شامل نقدهای مصلحت‌اندیشانه و تخریبی است. احمد محسنی گرکانی در اضافاتش بر ترجمۀ کتاب حجاب در اسلام وشنوی قمی بدون اسم‌بردن از مطهری چندین بار به کتاب مسئلۀ حجاب ارجاع داده و مدافع کشف صورت و دو دست زن را بی‌ادبانه نواخته است. نقدهایش به دو قسم فقهیِ قابل جواب و ضداخلاقی قابل تقسیم است. نقدهای ابوالقاسم اشتهاردی در الحجاب في الإسلام بر چهار قسم است: فقهیِ وارد، فقهیِ قابل جواب، مصلحت‌اندیشانه و ضداخلاقی. مهدی شریعتی در حل مسئلۀ حجاب با لحنی محترمانه سه‌گونه اشکال کرده است: فقهیِ وارد، فقهیِ قابل جواب، و مصلحت‌اندیشانه. تنها نقد وارد از منظر سنتی که سه نفر از منتقدین (صدیقین، اشتهاردی و شریعتی) مطرح کرده‌اند به این ادعای مطهری است: «بسیار مستبعد است که بگوئیم گشودن چهره در غیر حال إحرام از محرّمات محسوب می‌شود و در حال إحرام واجب است.» به نظر منتقدان، مطهری از روایات إسدال در بحث إحرام حج غفلت کرده‌ است. ضمناً ادعای صدیقین که مطهری با دیدن ویرایش اول کتاب او بحث آیۀ جلباب را در انتهای ادلۀ مخالفین کشف صورت زن اضافه کرده، بدون این‌که به نقد او اشاره کند، نقد واردی است. اکثر قریب به اتفاق نقدهای اصلی وارد به کتاب مسئلۀ حجاب مطهری در نقدهای این شش نفر مشاهده نمی‌شود. https://kadivar.com/20934/ @Mohsen_Kadivar_Official

سیری در نقدهای منتشرشدۀ «مسئلۀ حجاب» واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۳ مطهری در کتاب مسئلۀ حجاب پا را از اجتهاد در فروع فقهی فراتر نگذاشته است. منتقدان کتاب - همگی از روحانیون سنتی – مدافع خانه‌نشینی زن و لزوم پوشیده بودن تمام بدن، حتی صورت و دست‌ها هستند و نپوشاندن این دو موضع و حضور زن با رعایت پوششی در حد پیشنهادشده در کتاب مطهری خارج از خانه را معادل با فحشاء و پیاده کردن نسخۀ غربی‌ها برای تخریب جهان اسلام دانسته‌اند. اکثر قریب به اتفاق نقدهای اصلی وارد به کتاب مسئلۀ حجاب مطهری در نقدهای این شش نفر مشاهده نمی‌شود. @Mohsen_Kadivar_Official

#متن_کامل محمدتقی شریعتمداری و استاد مطهری واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۲ @Mohsen_Kadivar_Official

محمدتقی شریعتمداری و استاد مطهری واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۲ محمدتقی شریعتمداری (۱۳۱۳-۱۴۰۰) به مدت دوازده سال شاخص‌ترین شاگرد مرتضی مطهری در مدرسۀ مروی تهران بوده است. او تقریر درس شرح منظومۀ سبزواری استادش را به عربی به رشتۀ تحریر درآورده و مورد تأیید استاد قرار گرفته است. تدوین سه کتاب مسئلۀ حجاب، عدل الهی، و مسئله ربا زیر نظر استاد توسط وی صورت گرفته و در مقدمۀ دو کتاب نخست به شکل فاخری از وی تشکر شده است. شریعتمداری حوالی سی و هفت سالگی فلسفه را مخالف موازین کتاب و سنت می یابد و باقی‌ماندۀ عمر را مصروف علوم نقلی می‌نماید. بر کتاب مسئلۀ حجاب نقدی تند می‌نویسد، و با استاد خود قطع رابطه می‌کند. در زمان وفاتش مراجع تقلید نجف و قم پیام تسلیت دادند. تقریرات شرح منظومۀ شریعتمداری داستانی تلخ و پرفراز و فرود دارد. در سال ۱۳۸۳ وی جلد اول تقریرات را با مقدمه و حواشی انتقادی ضدفلسفی در قم منتشر می کند. انتشارات حکمت دو سال بعد در تهران، جلد اول تقریرات را بدون اسم مقرر، همراه با مقدمه‌ای در انتقاد از وی به قلم ناشر منتشر کرد. شریعتمداری به نقد حسین غفاری مختصرا پاسخ می دهد که بعد از وفاتش منتشر می شود. غفاری در گفتگو با نگارنده به نقد شریعتمداری پاسخ داده است. در غالب موارد حق با غفاری است، اما ذکر نام مقرر در تقریرات منتشرشده لازم بوده است. شریعتمداری می‌توانست طی دو دهۀ آخر عمرش با فراغ بال به نقد اساس فلسفه بپردازد. اما حواشی او بر تقریرات شرح منظومه برای نقض مبانی فلسفه به هیچ وجه وافی به مقصود نیست. دو اتفاق حوالی سال‌های ۱۳۵۱-۱۳۵۰ می‌تواند در تغییر موضع شریعتمداری دخیل بوده باشد: یکی فشار جریان سنتی خصوصاً ولایتی بر مطهری به دلیل کتاب مسئلۀ حجاب، و دیگری تحول فکری شریعتمداری به سوی إعراض از فلسفه. به نظر می‌رسد این دو شریعتمداری را به قطع رابطه با استادش و نقد کتاب مسئلۀ حجاب کشانیده است. ملاقات شریعتمداری با یک فرد ربانی عامی عادی جرقۀ تحول روحی در وی می‌شود که محصول آن اهتمام بیشتر در عبادت و ریاضت است. اوبعد از مدت‌ها بحث با سید محمد سعادت مصطفوی فیلسوف مشائی و منتقد حکمت متعالیه با فلسفه به معنای مطلق وداع می کند و به یک «اخباری معتدل تمام عیار» تبدیل می شود، از سنخ محمدباقر مجلسی. شریعتمداری استنتاجات مجلسی را بر تحقیقات فلسفی ملاصدرا مقدم می‌دارد. عبدالکریم سروش در دوران دانشجویی در دهه چهل نزد شریعتمداری فلسفه خوانده است. به روایت وی: «بسیاری از مسائلی که برایم ایجاد شد و مرا به سوی فلسفۀ علم کشاند، حاصل این درس بوده است.» https://kadivar.com/20911/ @Mohsen_Kadivar_Official

محمدتقی شریعتمداری و استاد مطهری واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» -۲ محمدتقی شریعتمداری به مدت دوازده سال شاخص‌ترین شاگرد مرتضی مطهری در مدرسۀ مروی تهران بوده است. از کارهای او تقریر شرح منظومۀ سبزواری استادش به عربی، و تدوین سه کتاب مسئلۀ حجاب، عدل الهی، و مسئله ربا زیر نظر استاد است. شریعتمداری حوالی سی و هفت سالگی فلسفه را مخالف موازین کتاب و سنت می‌یابد و باقی‌ماندۀ عمر را مصروف علوم نقلی می‌نماید. بر کتاب مسئلۀ حجاب نقدی تند می‌نویسد، و با استاد خود قطع رابطه می‌کند، و به یک «اخباری معتدل تمام عیار» تبدیل می‌شود، از سنخ محمدباقر مجلسی. @Mohsen_Kadivar_Official

#متن_کامل واکنش‌ها به «مسئلۀ حجاب» @Mohsen_Kadivar_Official