Iqtisodchi Kundaligi

Европадаги кичикгина (41 543 км²) бир қироллик - Нидерландия ҳақида гапирсак, кўпчилик футбол ёки ўша машҳур “махсус” кўчаларни эслайди. Биз урбанистлар учун эса бу мамлакат, аввало, шаҳарлари инсон фаолиятига мослашганлиги билан қизиқ. Қанчадан-қанча илҳом оламиз, ўрганамиз. Ҳар сафар Нидерландия урбанистикаси ва статистикасини ўрганиш жараёнида бир кўрсаткичга дуч келаман ва у доим мени ҳайратга солади. Бу - қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари экспорти. 2024 йил Нидерландияда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари экспорти 128,9 млрд еврони ташкил қилди. Бу 2023 йилга нисбатан 4,8% кўп. Шундай кичик ҳудуд учун - жуда катта рақам. Юқори технологияли теплицалар эса Нидерландия агродунёсининг юраги ҳисобланади. LED-чироқлар ўсиш фазасига қараб спектрни ўзгартиради, сувнинг 90–95% қайта ишлатилади, ҳарорат ва намлик сенсорлар орқали назорат қилинади. Роботлар помидор териб юради, дронлар эса ўсимлик саломатлигини кузатиб туради. Wageningen университети эса агротехнологиядаги ҳақиқий “Хогвартс”. Бу ерда тупроқсиз етиштириш (гидропоника), нурга кам эҳтиёжли ўсимликлар, касалликка чидамли янги навлар бўйича тадқиқотлар олиб борилади. Голландиянинг шу ютуқлари ҳақида интернетда рус тилида ҳам яхши видеолар бор, 6 йил олдинги бўлса ҳам, ҳали ҳам қизиқ. Шунингдек, DW томонидан инглиз тилида тайёрланган қисқа видеоматериал ҳам бор. Шу икки манбани бир кўриб чиқишни тавсия қилардим.

Singapur Milliy Universiteti tashkil qilgan konferensiyasida - Kishor Mahbubanini tingladik. Bu kanalda uni bir nechta maqolasini tavsiya qilgan edim. Tashqi siyosiy masalalarga Osiyo nuqtai nazaridan qaraydigan mutafakkir. Juda qiziq yozadi. Yaqinda Toshkentda anjumanda qatnashgan ekan.

bugungi osmon 🌇 @mirzodanmaktub

📚 Sotuv boshlandi! Farengeyt Press’dan katta yangilik! Endi siz Buyuk Britaniyaning mashhur Usborne nashriyoti chop etgan “Boshlang‘ich saboqlar” (For Beginners) turkumidagi uchta kitobni o‘zbek tilida birinchilardan qo‘lga kiritishingiz mumkin: 💵 Pul – Boshlang‘ich saboqlar Pul nima? U qayerdan keladi va qanday ishlaydi? Bu kitob o‘smirlar uchun moliyaviy dunyoni sodda, qiziqarli va hayotiy misollar bilan tushuntiradi. ⚡️ Fizika – Boshlang‘ich saboqlar Nega osmon moviy? Nega kema cho‘kmaydi? Yer nega aylanishdan to‘xtamaydi? Harakat, energiya va koinot sirlarini oson tilda tushuntiruvchi qo‘llanma. 🌱 Biologiya – Boshlang‘ich saboqlar Hayot qanday ishlaydi? Inson tanasi, o‘simliklar va hayvonlar olami qanday uyg‘unlikda yashaydi? Javoblar — shu kitobda. 👉 Buyurtma berish uchun: Biologiya: boshlang’ich saboqlar Fizika: boshlang’ich saboqlar Pul: boshlang’ich saboqlar Ulgurji xarid uchun: 📞 +998 90 999 18 19 📩 info@farengeyt.press Shuningdek, ushbu kanalga DM orqali ham murojaat qilishingiz mumkin.

O'zbekiston shaharlarida ham shu muammo bo'lsa kerak, maqolani ko'rganimda hayoldan o'tgan edi. Bizda shaharlarda tug'ish ancha kamaygan, sabablaridan biri, menimcha uy-joy qimmatligi. Qurilish yetarli emasligi.

Noyabr yangi tadqiqotlar bilan tanishish uchun zo’r oy. Chunki, shu paytda AQShda iqtisodiyot fakulteti va biznes maktabdagi doktorantlar o’z dissertatsiyalari bilan ulashishadi. Har yili qiziq mavzudagi, yangi metodlar va yangi ma’lumotlarni ishlatgan tadqiqotlarni kashf etamiz. Substackimda shu kunlarda ko’zim tushgan ana shunday ba’zi tadqiqotlar bilan ulashdim: https://botir.substack.com/p/yangi-qiziq-tadqiqotlar-noyabr-2025 Ularning orasida eng qizig'i menimcha uy-joy narxi oshishi tug’ilish darajasi pasayishining asosiy sababi ekanligini ko'rsatgan tadqiqot. Juda qiziq! @uzbekonomics

Gonkong fan va texnologiya universiteti - The Hong Kong University of Science and Technology (HKUST), dunyodagi yetakchi universitetlaridan biri. Ular hozirgi paytda O'zbekistondan bo'lgan doktorantlarga (PhD) qiziqish bildirmoqda ekan. Ya'ni agar PhD qilmoqchi bo'lsangiz va O'zbekistondan bo'lsangiz ularda qiziqish bor ekan. Qolgani batafsil inglizchada: We are looking for some PhD applicants from Uzbekistan and the wider Central Asian region, especially those with interests in finance, trade, development, and FinTech. PhD Opportunities at HKUST We are seeking prospective PhD students with interests in: Finance (macro or micro) International trade Development economics FinTech (theory and/or applications to Central Asia especially welcome) Strong MSc students or outstanding final-year undergraduates are encouraged to apply. Key highlights Highly competitive PhD programs • Business School: https://bmphd.hkust.edu.hk/programs/program-overview • Social Science: https://sosc.hkust.edu.hk/teaching_learning/programs_pg University ranking: HKUST is ranked #44 globally in the QS World University Rankings 2026, and its Finance PhD program is ranked #1 in Asia. Very attractive funding through the Hong Kong PhD Fellowship Scheme: https://cerg1.ugc.edu.hk/hkpfs/index.html (HKUST application deadline: 1 December 2025) Strong research environment and supervision, with excellent placements (especially in Asia) Opportunities to work on Central Asia–related projects Ideal candidates Solid quantitative/mathematical preparation (calculus, probability, linear algebra required; CS a plus) Clear research interests in finance, trade, development, or FinTech Preferably some prior research experience Applicants are welcome to apply directly through the website.

Yo‘lovchining haydovchiga aylanishini rag‘batlantiruvchi sharoit

Ilmiy tadqiqotchi Xabibulla Xamidov, PhD tomonidan Aholi o‘rtasida “Tashabbusli budjet” jarayonlari doirasida amalga oshirilgan ishlar bo‘yicha mamnunlik darajasini o‘rganish hamda yangi g’oyalarini aniqlash bo’yicha so’rovnoma o'tkazilmoqda. Mazkur so’rovnoma natijalariga qarab, ilmiy ish chop etilishi mo’ljallangan. 5/10 daqiqa vaqt ajratib, ilmiy ishga o’z hissangizni qo’shishingizni so’rab qolamiz.👇🔗 https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScA5jFMz_JGNFzkYq7TnMLR0rtZQHAXEX3QvsivI_prrBF2zw/viewform?usp=dialog @economidov

Bizda bu muammo anchadan beri bor. Biz o’ta chuqur muammo girdobiga kirmaganimizni asosiy sababi - millionlab erkaklar Rossiyaga ishga ketishadi. U yerda o’nlab mingtasi har yili uylanadi. Yana kuzatish kerak bo’lgan narsa - erkaklarni o’rtacha turmush yoshi va ayollarniki - agar farq oshib borsa - bu xatarli. https://t.me/muhrim2022/6158

Hindistonda selektiv abortlarni deb ko’pgina muammolar kelib chiqqan. Shuning uchun, haligacha hukumat ona qornidagi bolani jinsini bilishni taqiqlab qo’ydi. Aytgan shifokorlarga jinoiy javobgarlik ham belgiladi. Bizda ham, o’g’il bolalarni disproportsional ko’p tug’ilishi bu tabiiy narsa emas, hamma narsani o’zi nomi bilan atash kerak, buning asisiy sababi ota-onalar qiz farzandini selektiv abort qilishlarida. Ya’ni qiz xomilani olib tashlashadi. Natijada bir necha o’n ming qizlar tug’ilmay qoladi.

Ўғил болалар кўпроқ туғилмоқда ва бу келажакда демографик муаммоларга сабаб бўлиши мумкин Жорий йилнинг 9 ойи давомида мамлакатимизда 321 мингта қиз бола ҳамда 343,6 мингта ўғил бола дунёга келган. Бунда, ўғил болалар сони қиз болаларга нисбатан 7 фоизга кўпроқ шаклланган ёки дунёга келган ҳар 100 та қиз болага 107 та ўғил бола тўғри келган. Яхши янгилик шуки мазкур нисбатан 2024 йилнинг мос даврига нисбатан бироз қисқарган. Ўтган йилнинг 9 ойида ўғил болалар қиз болаларга нисбатан 7,8 фоизга кўпроқ туғилган эди. Одатда ўғил болаларнинг касалликка мойиллиги сабабли уларда эрта ўлим ҳолатлари кўпроқ учрайди. Натижада туғилишда ўғил болаларнинг қиз болаларга нисбатан бироз кўпроқ шаклланиши табиий ҳолат. Чунки юқоридаги сабабга кўра, фарзанд кўриш ёшига етгунча бу фарқ қисқариб боради. Мамлакатимизда қизларнинг яшовчанлиги қанчалик юқорилиги ва бу нисбатнинг табиий даражаси қандайлиги борасида менда аниқ хулоса мавжуд эмас. Лекин ўғил болаларнинг қиз болаларга нисбатан 7 фоизга кўпроқ туғилиши табиий даражада юқорилиги шубҳасиз. Фақат қанчага юқорилиги номаълум. Ҳудудлар кесимида республикадагидан-да йирик дисбалансларни кузатиш мумкин. Хусусан, жорий йилда қизлар ва ўғил болалар ўртасидаги энг юқори фарқ Қоровулбозор туманида қайд этилган. 9 ой давомида туманда ўғил болалар қизларга нисбатан қарийб 31 фоизга кўпроқ туғилган. Шунингдек, 51 та туман/шаҳарларда ўғил болалар ва қизлар орасидаги фарқ 10 фоиздан юқори. Бу туманларга жами туғилишнинг 24 фоизи (157,3 минг) тўғри келади. Бундан ташқари, 196 та туман/шаҳарларда ўғил болаларнинг қиз болаларга нисбатан кўпроқ туғилиши қайд этилмоқда. Туғилишда қиз болалар сони ўғил болаларга нисбатан энг юқори шаклланган ҳудуд эса Нукус тумани бўлган. Туманда 9 ой давомида туғилган қизлар ўғил болаларга нисбатан 13,8 фоизга кўпроқ шаклланган. Шунингдек, яна 9 та туманда қиз болаларнинг кўпроқ туғилиши қайд этилган. Умумий тенденция кўрсатмоқдаки мамлакатимизда ўғил болалар кўпроқ туғилмоқда. Баъзи туман/шаҳарларда эса вазият анча жиддий. Албатта ҳудудлар орасидаги миграция бу фарқларни бироз юмшатиши мумкин. Яъни миграция баъзи туманлардаги кўрсаткични компенсация қилади. Лекин мутлақ кўп туманларда ўғил болаларнинг кўпроқ туғилишини фақат миграция билан ҳал қилиб бўлмайди. Гендер дисбаланснинг ошиб бориши келажакда жиддий демографик муаммоларни келтириб чиқариши мумкин. Масалан  “бир оила бир фарзанд” сиёсатини олиб борган Хитойда ҳозирги кунда 30 млндан ошиқ бўйдоқ аҳоли мавжуд. Мамлакатда “бир оила бир фарзанд” сиёсати даврида гендер дисбаланс кескин ошган. Хусусан, бу сиёсат амал қилган даврда ўғил болалар қизларга нисбатан ҳар йили ўртача 14 фоизга кўпроқ туғилган, бу сиёсатдан олдинги даврда (1960-1979) эса фарқ 6 фоиз атрофида бўлган. Натижада, 2030 йилга бориб 30-39 ёшдаги аҳолининг 22 фоизи ҳеч қачон турмуш қурмаслиги мумкин. Албатта, мамлакатимиздаги ҳозирги фарқ Хитойдаги каби чуқур демографик муаммоларга олиб келадиган даражада жиддий бўлмаслиги мумкин лекин шу ҳолатда ҳам қизлар туғилишини рағбатлантирувчи сиёсат олиб бориш ва туғилишдаги фарқни табиий даража атрофида шаклланишини таъминлашга ҳаракат қилиш келажакда демографик ҳолатнинг яхшиланишига ҳисса қўшган бўлар эди.  @Mirkonomika

Дарахтлар кесиладиган, қурилиш секторига минглаб саволлар бўлган ерда биз кўпроқ уй қуришимиз керак деган гап балки унча чиройли ва тушунарли эшитилмас, лекин бу ҳақиқат. Ўзбекистонда, хусусан, Тошкентда етарлича уй қурилмаяпти. Яшиллик ва қурилишни балансда ушлаб тура олмаётганимиз эса кўпроқ ҳукумат ишининг сифати билан боғлиқ. Қаерда қурилиш қилиш мумкин, қаерда қилиш мумкин эмаслиги каби қоидалар аниқ белгиланса ва ишласа иқтисодиёт ва экология бир-бирини қўллаб-қувватлайди. Улар бир-бирига душман эмас, асло. Фақат иккисидан бири мавжуд бўла олади, деган танлов мутлақо хато. Ҳаммаси қонунчилик ва ижро сифатига боғлиқ.

Albatta shaharlashuv - ekologiyaga eng kam shikast yetkazish yo'li. Boz ustiga, agar kishi boshiga sanalsa, tabiiyki, ekologik zarar qishloq joylarda ancha yuqoriroq. Qimmatroq ham. Ayniqsa, O'zbekiston sharoitida. Ayniqsa hozirgi energetik manbaalarimiz tufayli. https://t.me/iqtisod4i/3752

Qo'shimcha 10-15 million odam katta shaharlarga ko'chishlari uchun, 2-4 millionta ortiqcha xonadon kerak. Hozirgi templar bilan yetish qiyin bunga. Menimcha Xitoyd qilganiga o'xshab qurilish korxonalarini davlat hisobiga kreditlash xato bo'lar edi, lekin to'g'ri strategiya tanlab, yo'l xaritasini tuzib qurilish suratini 3-4 barobarga oshirish haqida o'ylash kerak. Buni yo'llari bor albatta, muhimi shuki, o'rta daromadga agar keyingi 20 yilda chiqmoqchi bo'lsak, shahardagi uy-joy masalasini hal qilmasdan chiqib bo'lmaydi. Bu aniq. Texnologik progress tezlashgani sari, bu xatoyimiz - shaharlashuv haqida o'ylamaganligimiz - qimmatroq bo'laveradi.

O'zbekistonda uy-joy qurilishini iloji boricha jadallashtirish kerak. Qurilayotgan uylar soni - yiliga tahminan 100 mingta xonadon, mamlakat shaharlashuvi uchun yetarli emas, tabiiy talabni qondirishga arang yetmoqda xolos. Katta shaharlarda, ancha ko'proq uylar, kvartallar qad roslashi kerak.

Bundan 6-7 yil oldin, Kommersant.uz uchun bir maqola yozganimda, badiiy va ilmiy kitoblarni farqlash noto'g'ri deb yozgan edim. Chunki menimcha badiiy kitoblar ham, ko'pincha, juda ilmiy deb yozgan edim. Gazet.uz uchun intervyuda shunday degandim: Badiiy (fiction) va ilmiy-ommabop (non-fiction) degan bo‘linuvni subyektiv va notabiiy deb hisoblayman. Bugun, tarixchi Galeevni blogida qiziq fikr ko'rdim: fiction is - of course - more real than non-fiction. Ya'ni badiiy asarlar, ilmiylardan haqiqiyroq deydi muallif. Buning asosiy g'oyasi, badiiy asarlardan o'sha zamon va makon haqida siyosiylashmagan, konyukturalashmagan ko'p narsa o'rgansa bo'ladi. Qiziq fikr. Bir AQShlik tadqiqotchi yaqinda so'ragan edi, O'zbekiston haqida o'rganmoqchiman, nimadan boshlay deganida, Qodiriyni "Mehrobdan Chayonidan" degan edim. Bunday narsani aniq ifodalamagan bo'lsam-da intuitiv shunday debman. Siz nima deb o'ylaysiz?

O’ylaymanki, ijtimoiy tarmoqlarni xuddi sigaretlar kabi hukumatlar tartibga solishlari kerak. Menimcha keyingi 10-15 yilda, yosh bolalarga kirish ancha cheklanadi.

Turkiyada yangi atom elektrstansiyalarini Kanadalik korxona qurishi ehtimoli baland ekan. Akkuyuni Ruslar qurgan edi, nega bunday o'zgarish bo'ldi?