مجمع دیوانگان

در باب «عدالت» #A 472 ✍️ آرمان امیری @armanparian - بازگشت ترانه علیدوستی، این بار در نقشی که خودش برای خودش طراحی کرده، تصویر بسیار زیبایی بود. دست‌کم برای مخاطبانی که سال‌ها از هنرنمایی او بر پرده‌ی سینما لذت برده‌اند، و درست مثل خود او، در یک لحظه‌ی تاریخی، سوار بر بال‌های یک خیال جمعی، به پرواز درآمدند. تجربه و جهانی که ترانه علیدوستی، امروز یکی از نمادهای شایسته‌ی آن است، تجربه‌ای است که بخش بزرگی از جامعه‌ی ایرانی آن را زیسته‌، در آن رشد کرده‌ و حالا با پوست و گوشت و استخوان می‌تواند لمس‌ش کند. برای این گروه، ترانه قطعا یک قهرمان است، چون نمایانگر تجربیات گذشته و رویاهای آینده‌ی خودشان است. در واقع، قهرمان است، چون دقیقا «خود خود خودشان است». من، به احتمال زیاد بیشترین نزدیکی را با همین بخش از جامعه‌ی ایرانی داشته و دارم، اما این را هم فراموش نمی‌کنم که «ما همه‌ی ایران نبودیم و هنوز هم نیستیم». سال‌ها پیش از آنکه نوبت سینمای ایران به نسلی جوان از بازیگران زن برسد که ترانه یکی از شاخص‌ترین آن‌ها بود، نسل دیگری از بازیگران زن ایران، قربانی انقلاب و سپس «سینمای اسلامی» برآمده از دل آن شدند. اگر گوگوش بیشتر از جنبه‌ی خوانندگی شهرت داشت تا بازیگری، ستاره‌هایی هم مانند پوری بنایی بودند که سینمای‌شان یکسره قربانی «انقلاب فرهنگی» شد. و بعدتر از او البته، ستاره‌ای تکرار نشدنی همچون سوسن تسلیمی؛ شاید ناب‌ترین و بی‌بدیل‌ترین بازیگر زن تاریخ سینمای ایران. من نمی‌دانم نسل این بازیگران و خوانندگان و هنرمندان زن چه احساسی را تجربه کردند در تمام سال‌هایی که به تیغ تیز سانسور همین رژیم ناچار بودند میان غربت مهاجرت یا عزلت خانه‌نشینی یکی را انتخاب کنند، در حالی که برآمدن نسل جدید بازیگران زنی را تماشا می‌کردند که به لطف ملاحظات امنیتی نهادهای مافیایی جدید در دل رژیم «هزار مافیا» به سوپراستارهای محبوب و ثروتمند بدل می‌شدند. ستاره‌هایی که حتی مجاز بودند تا حدودی هم عرف رایج بر فضای فرهنگی رژیم اسلامی را زیر پا بگذارند، به لطف اینکه همچنان در پروژه‌های پیچیده‌ی رژیم، نقش زینت و ویترین را بازی کنند. در برابر ستارگان سرشناسی که می‌دانیم به دنبال انقلاب از عرصه‌ی هنری کشور حذف شدند، هرگز نخواهیم فهمید چه تعداد دختر و یا حتی پسر جوان دیگر بودند که استعداد و پشتکار و دانش هنری لازم را داشتند، اما دقیقا به همین دلیل که نمی‌خواستند و یا ای بسا نمی‌توانستند قواعد بازی پیچیده‌ی مافیایی را رعایت کنند که یک سرش ایدئولوژی بنیادگرایی مذهبی بود و طرف دیگرش منفعت طلبی مافیای امنیتی اقتصادی. ما هرگز شمار این قربانیان خاموش را نخواهیم فهمید، اما دشوار نیست که حدس بزنیم از نگاه آنان، دیگر ترانه و ترانه‌ها نمی‌توانند قهرمان باشند؛ چون نه تنها از جنس خودشان نیستند، بلکه دقیقا نمادی از همان «دیگری» به شمار می‌آیند که مایه‌ی حذف و طرد و سرخوردگی‌شان بوده است. این نخستین چالش از سلسله مجادلات بر سر چهره‌های شاخص هنری یا ورزشی ما نیست. مدت‌هاست که می‌بینیم «سلبریتی‌ها» در تمامی حوزه‌ها به کانون متقابل خشم یا ستایش اجتماعی بدل می‌شوند و هر بار نیز جناح‌بندی‌های سیاسی حول این مجادلات شکل می‌گیرد تا همان جدل‌های آشنا را این بار به بهانه‌ی یک چهره‌ی جدید تکرار کنند. مهم‌تر اینکه نباید فراموش کنیم این جدال‌ها، دقیقا تداوم همان جدال بزرگتری است که در خود عرصه‌ی سیاست شاهدش هستیم: فلانی که خودش سابقه‌ی حضور در رژیم را دارد، آن یکی که خودش زمانی عامل سانسور بوده، دیگری که کارنامه مشارکت در سرکوب دارد، یا آنکه در زمانه‌ی کشتارها و اعدام‌ها سکوت کرده بود، آیا امروز مشروعیت مبارزه با رژیم و نمایندگی معترضان را دارند؟ اگر من بخواهم تمامی این جدل‌ها را در یک پرسش کلان خلاصه کنم تنها به این نقطه می‌رسم که «عدالت» چیست؟ ادامه‌ی این یادداشت را از اینجا بخوانید یا از گزینه instant view استفاده کنید. کانال «مجمع دیوانگان» @DivaneSara اینستاگرام «مجمع دیوانگان» .